In regionale monitors, waarin jaarlijks verslag wordt gedaan van de sociaaleconomische stand en ontwikkeling van een regio, heeft brede welvaart geleidelijk zijn intrede gedaan. Hoe kijken regio-onderzoekers Friso de Vor en Edwin van de Wiel naar deze ontwikkeling? Ze geven aan dat het beschrijven van brede welvaart toch wel iets anders is dan het schetsen van de ontwikkeling van de werkgelegenheid of beroepsbevolking. Dat werpt de vraag op: hoe dan wel? Hoe ga je in de regionale-monitoringspraktijk om met brede welvaart op een manier die voldoende is toegesneden op de kenmerken van de bewuste regio, zonder dat je de essentie van het concept tekort doet? Zij stellen dat brede welvaart meer betekenis voor de regio krijgt door er een extra perspectief aan toe te voegen: het kleuren van brede welvaart door de ogen van de bewoner.
Regionale monitoring is een tak van onderzoek waarmee jaar-op-jaar het sociaaleconomisch reilen en zeilen van een regio in beeld wordt gebracht. Er verschijnen steeds meer regionale monitors in Nederland. Deze groeiende populariteit is onder andere het gevolg van toenemende en intensievere regionale samenwerking tussen gemeenten, kennisinstellingen en bedrijfsleven.
Regio’s hebben een toenemende behoefte aan regiospecifieke informatie en kennis. In opdracht van verschillende regionale economic boards en bestuurlijke samenwerkingsverbanden hebben wij de afgelopen jaren een reeks van monitors ontwikkeld en opgesteld (Achterhoek Monitor, Flevoland Monitor, Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen Monitor, Regio Zwolle Monitor, Twente Index). Aan de hand van tal van cijfers en statistieken geven we zo goed als mogelijk relevante trends weer en signaleren soms verrassende ontwikkelingen in de regio. Het achterhalen van het eigene of het DNA van de regio is vaste prik en een must voor onze opdrachtgevers.
Bij het vervaardigen van de verschillende regionale monitors hanteren wij veelal een standaardrepertoire op het vlak van economie, arbeidsmarkt en demografie. Dat doen we met zinnen als ‘In 2022 is het aantal banen in de sector financiële dienstverlening sterker gedaald dan landelijk’, of ‘Het aantal zzp’ers is bovengemiddeld hard gestegen’. Binnen dit monitorvocabulaire gaat het doorgaans over het signaleren van een verandering in tijd, al dan niet vergeleken met de rest van Nederland of referentieregio’s. In vrijwel alle gevallen geeft dit een duidelijke voorstelling van zaken; een fact-based basis waarmee regionaal beleid op het gebied van economie en innovatie gevoed kan worden.
Het is daarom niet zo gek dat we er elk jaar opnieuw tegenaan lopen, in discussies met regiobestuurders en stuurgroepen: wat doen we met brede welvaart in de aankomende monitor en wat kunnen we er mee?
En toen was daar brede welvaart. Een relatief nieuw concept dat helpt bij het verkrijgen van een bredere blik op de welvaart in de regio – en tegelijk een afwegingskader biedt om integrale keuzes te maken. Hoewel brede welvaart het inzicht in de staat van een regio zeker verrijkt, wordt het er niet per se eenvoudiger door. Met name qua uitleg en interpretatie vraagt de verbreding van het welvaartsbegrip in de regio om aandacht. Het is daarom niet zo gek dat we er elk jaar opnieuw tegenaan lopen, in discussies met regiobestuurders en stuurgroepen: wat doen we met brede welvaart in de aankomende monitor en wat kunnen we er mee? Telkens blijkt dat er nog onvoldoende besef is dat brede welvaart niet een ‘normale’ indicator is, zoals bijvoorbeeld het bbp, werkgelegenheid of arbeidsparticipatie. Je kunt feitelijk niet spreken van meer of minder brede welvaart. Of zoals het CPB het omschrijft: brede welvaart is niet zozeer een concept dat gemaximeerd dient te worden. Het zijn de keuzes en afruilen die gemaakt moeten worden over de inzet van eindige middelen die centraal dienen te staan.
Maar hoe kunnen we brede welvaart in een regionale monitor het beste tot zijn recht laten komen? Er moet sowieso het besef zijn dat de stand van de brede welvaart een vertrekpunt markeert en niet een eindpunt. Met het in kaart brengen van brede welvaart worden sterke en minder sterke punten van een regio blootgelegd. Het helpt bestuur en politiek om na te denken of de ‘juiste’ dingen gedaan worden. De brede welvaart in een regio uitdrukken in één samengesteld getal, zoals de brede welvaartsindicator (BWI) van Universiteit Utrecht en RaboResearch, is behulpzaam maar gaat voorbij aan waar het werkelijk omdraait: waar zitten synergiën en afruilen tussen de verschillende dimensies van brede welvaart? De regionale Monitor Brede Welvaart (rMBW) van het CBS heeft een andere insteek. Deze methodiek brengt vele aspecten van brede welvaart in kaart zonder deze onderling te wegen; het brengt de stand van de brede welvaart niet terug tot één getal. Daarmee geeft het inzicht in onvermijdelijke afruilen. Maar het is vervolgens aan bestuur en politiek om te bepalen wat het ‘beste’ is voor de regio, om gewichten toe te kennen en al dan niet keuzes te maken.
Is het droog presenteren van indicatoren dan voldoende? Toch niet helemaal. De moeilijkheid van het hanteerbaar maken van brede welvaart voor de beleidspraktijk zit in de weging van de keuzes en afruilen. Hoe kunnen we brede welvaart voor bestuurders en beleidsmakers dan meer tastbaar maken en helpen bij de weging van keuzes en afruilen tussen uiteenlopende dimensies? Door ook de mening en ervaring van bewoners mee te nemen. Kleuring van de brede welvaart door de ogen van de bewoner maakt dat we een scherper op de regio toegesneden beeld van de brede welvaart krijgen. Zo hebben we in de meest recente Achterhoek Monitor de objectief gemeten brede welvaart aangevuld met subjectieve bevindingen uit een onder Achterhoekers uitgevoerde enquête. De enquêteresultaten geven een indruk van welke brede welvaartsthema’s Achterhoekers het belangrijkst vinden. Het is waardevolle en verdiepende informatie die de bestuurders in de regio helpt om een beter beeld te krijgen van de brede welvaart, met extra oog voor de specifieke voorkeuren en zorgen van hun inwoners.
Als brede welvaart gaat over alles wat mensen van waarde vinden, dan is het perspectief van bewoners wat ons betreft cruciaal bij de monitoring ervan. De blik van bewoners helpt bovendien om regionale ontwikkelagenda’s beter te verankeren in de leefwereld van mensen. Regionale ontwikkeling staat tenslotte in dienst van de regio en haar inwoners. En bovendien: een dergelijke aanvulling met aandacht voor het inwonerperspectief is behulpzaam en waardevol voor elke regionale monitor.
Dr. Friso de Vor
Senior-onderzoeker regionale economie en mobiliteit, hogeschool Windesheim
Drs. Edwin van de Wiel
Senior-onderzoeker, Kennispunt Twente
